Veronique Esman: ‘Verduurzaming ziekenhuizen vergt lange adem’

De gezondheidszorg als geheel is verantwoordelijk voor 7 procent van de Nederlandse CO2-uitstoot. Een deel van die uitstoot zit hem in de enorme berg afval die ziekenhuizen dagelijks afscheiden. Vanzelfsprekend speelt ook energiegebruik een grote rol. Voor de verwarming van alle locaties is veel aardgas nodig. Verlichting en zware medische apparatuur zorgen voor een hoog elektriciteitsverbruik. Daarnaast spelen reisbewegingen van zorgmedewerkers en patiënten en het gebruik van geneesmiddelen een rol.

Circulair werken

Volgens Esman valt op al deze onderdelen nog een wereld te winnen. Daar zijn ook de ziekenhuizen inmiddels van doordrongen. Veel ziekenhuizen werken met ‘green teams’, speciale teams van zorgprofessionals die zich bezighouden met het verduurzamen van de zorg. Ze kijken naar welke mogelijkheden er zijn om te recyclen en of er op andere vlakken verbeteringen mogelijk zijn.

Met name vanuit de operatiekamers van ziekenhuizen gaat veel restafval naar de verbrander. Het OLVG-ziekenhuis in Amsterdam verving wegwerpdekens in de operatiekamers voor herbruikbare, wasbare dekens. Dat scheelt wekelijks vijftig volle vuilniszakken. Het Meander Medisch Centrum in Amersfoort doet aan het gescheiden inzamelen van inpakmateriaal van instrumentennetten. De doeken die om de instrumentensets zitten, blijven schoon en zijn zeer geschikt voor recycling.

“Steeds meer ziekenhuizen zijn bezig om circulair te gaan werken”, zegt Esman. “Waar voorheen veel met disposables werd gewerkt, zien we nu veel initiatieven om materialen te recyclen, vooral ook in en rondom de OK’s.”

Plek voor Greenteams

Een belangrijk potentieel voor verduurzaming ligt in het personeel, aldus de NVZ-directeur. “Veel medewerkers zijn persoonlijk gemotiveerd om met het thema aan de slag te gaan. Ze krijgen er energie van als zij ook in hun werk duurzame keuzes kunnen en mogen maken. De wisselwerking tussen de intrinsieke motivatie van medewerkers en bestuurders die deze motivatie zien, biedt volop kansen om duurzaamheid in de organisatie te verankeren. Om resultaten zichtbaar te maken verdienen de green teams een duidelijke plek in de organisatie.”

Energietransitie is grootste opgave

Het CBS rapporteert inmiddels een lichte daling van levering van gas en elektriciteit aan de zorgsector. Dit is vooral te danken aan de investeringen die gedaan zijn in bijvoorbeeld het plaatsen van zonnepanelen op daken van ziekenhuizen en parkeergarages bij ziekenhuizen. Ook sluiten zorginstellingen in sommige steden zich aan op het warmtenet.

Energie-neutraal

Bij nieuwe ziekenhuizen is het een stuk gemakkelijker om aan de eisen voor energiebesparing te voldoen. Zo helpt het om al bij het ontwerp rekening te houden met de stand van de zon. Ook kan op het terrein een ondergrondse warmte- en koudeopslag (wko) worden aangelegd waarbij het ziekenhuis daarvoor zo optimaal mogelijk wordt ingericht. Een mooi voorbeeld daarvan is Rijnstate Elst dat het eerste energie-neutrale ziekenhuis in Europa is. Het doet voor haar energievoorziening een beroep op waterstof en zonnepanelen. Op en om het gebouw liggen 1.354 zonnepanelen. Bij bestaande ziekenhuizen is zijn dit soort maatregelen vaak lastiger te nemen.

Aanpassing vergt tijd en geld 

Vooral het verduurzamen van gebouwen vergt van ziekenhuizen grote investeringen. Alle ziekenhuizen hebben een routekaart opgesteld voor de verduurzaming van de vastgoedportefeuille richting 2030 en 2050. Hiermee behalen ziekenhuizen en (categorale) instellingen eind 2026 een CO2-reductie van 73,4 procent voor vastgoed en energie ten opzichte het referentiejaar tussen 1996-2020. Ziekenhuizen kunnen de verduurzaming van hun vastgoed echter niet geheel uit eigen middelen betalen.

Eenmalige investeringen

Vorig jaar heeft de NVZ een uitvoeringsplan voor de verduurzaming van de ziekenhuissector opgesteld. Ook de andere zorgsectoren hebben uitvoeringsplannen opgesteld. Vooral de verduurzaming van gebouwen kost veel geld. De eenmalige investeringen bedragen 1,6 tot 3,4 miljard euro en leiden tot structurele jaarlijkse meerkosten van 350 tot 650 miljoen euro. Volgens Esman zijn de reguliere zorgbudgetten onvoldoende om deze verduurzaming te kunnen betalen.

Passende zorg

“Uiteraard zullen ziekenhuizen bij hun vastgoedstrategie inspelen op de demografische ontwikkelingen in de regio en op de transformatie van de zorg, zoals afgesproken in het Integraal Zorgakkoord”, zo stelt Esman. “Het concept van passende zorg biedt veel mogelijkheden om kritisch te kijken naar welke zorg wel en niet geleverd moet worden. Zo leidt minder zorg tot minder energiegebruik en minder afval. Hetzelfde geldt voor digitale zorg en hybride zorg, waarmee bovendien het aantal reisbewegingen wordt beperkt. Er zit veel energie op in de ziekenhuizen.”

De NVZ-directeur wijst erop dat dit wel degelijk een bijdrage levert aan de verduurzaming. Maar de politiek moet de komende jaren zorgen voor een goede en structurele bekostiging van de verduurzamingsagenda. “Zonder extra financiële impuls vanuit de overheid, gaat de verduurzaming van het vastgoed gewoon niet hard genoeg”, zo sluit Esman af.

De NVZ is samenwerkingspartner bij het congres ‘Duurzaamheid, van visie naar uitvoering’. Initiatiefnemer is de vereniging van financials in de zorg Fizi. Naast de NVZ steunen ook ActiZ, Intrakoop, NVTZ, en Rabobank het initiatief. Het congres wordt op 12 april gehouden tijdens Dutch Health Week bij Rabobank in Utrecht. Plenaire sprekers zijn onder anderen Michel van Schaik, transformatieprofessor Jan Rotmans, bestuursvoorzitter Marjo Vissers van VGZ en bestuurder Frido Kraanen van Omring.